Erken Yaşlanma Hastalığı (Progeria) Nedir? Belirtileri Nelerdir?
Halk arasında erken yaşlanma hastalığı olarak bilinen progeria, kişinin hızlı bir şekilde yaşlanmasına neden olan nadir bir genetik hastalıktır. Progeria kelimesi Yunanca'dan türemiş olup “erken yaşlanma” anlamına gelir. Rahatsızlığın farklı tipleri vardır, fakat klasik tipi spesifik olarak Hutchinson-Gilford progeria sendromu (HGPS) olarak adlandırılır. Bu form, hastalığı İngiltere'de ilk defa tanımlayan doktorlar Dr. Jonathan Hutchinson ve Dr. Hastings Gilford'un adıyla anılır.
Erken yaşlanma hastalığı ile doğan çocukların çoğu ne yazık ki 14 yaşını doldurmadan hayatını kaybeder. Hastalık her iki cinsiyette ve tüm ırklarda eşit oranda görülür. Dünya üzerindeki her 4 milyon kişiden ortalama olarak 1’i bu hastalıkla doğar. Erken yaşlanma hastalığından kişinin belirli bir geninde bulunan tek bir hata sorumludur. Hata progerin ya da lamin A isimli gende bulunur ve anormal bir protein oluşumuna neden olur. Kişinin doku ve organlarını oluşturan hücreler, progerin adı verilen bu anormal proteini kullandıklarında, daha hızlı ve kolay parçalanan bir özellikte olur. Progerin geni erken yaşlanma hastası çocuğun birçok hücresinde hızlı bir yaşlanmaya neden olur.
Progeria hastalığı sıklıkla kalıtsal değildir, yani çocuğa ebeveynlerinden aktarılmaz. Bununla birlikte ailede progeria olan bir çocuk varsa, durumun tekrar etme olasılığı %2 - 3 oranına çıkar. Hasta çocukların ebeveynlerinde herhangi bir belirti olmasa bile mutasyonlu gen bulunabilir. Genetik test yapılarak ebeveynin ilişkili mutasyona sahip olup olmadığını gösterilebilir. Progerianın henüz bilinen kesin bir tedavisi yoktur. Tedavi, hastanın belirtilerini kontrol altına almak için yapılır. Lonafarnib adlı bir ilaç, ortalama 14 yıllık ömür beklentisini 1,6 yıl kadar uzatabilir.
Erken Yaşlanma Hastalığı (Progeria) Nedir?
Erken yaşlanma hastalığı ya da progeria, etkilenen kişide hızla ve erkenden yaşlanmaya neden olan nadir ve ölümcül bir genetik durumdur. Lamin A (LMNA) ya da progerin isimli bir genindeki mutasyondan kaynaklanır. Atardamarlarda erken yaşlardan itibaren sertleşme (ateroskleroz) hastalığın önemli bir özelliğidir. Bu hastalığı olan çocuklar, ateroskleroz gelişimi nedeniyle ortalama olarak 14 yıl yaşar. Durum ilk olarak 1886'da tanımlanmıştır. Oldukça nadir görülen hastalıkla ilgili bu tarih itibariyle bilimsel literatürde 46 ülkede toplamda 130'dan fazla vaka bildirilmiştir. Progeria nedeni olan anormal gen lamin A, ilk kez 2003 yılında bulunmuştur. Scott Fitzgerald'ın kurgusal karakterinden sonra ona atıfla bazen “Benjamin Button hastalığı” olarak adlandırılır. Ancak, Benjamin Button'un hikayesinde Fitzgerald'ın karakteri yıllar geçtikçe gençleşirken progerialı çocuklarda tam tersi şekilde hızlı yaşlanma söz konusudur.
Erken Yaşlanma Hastalığı (Progeria) Neden Olur?
Erken yaşlanma hastalığı, genetik bir durumdur. Progerialı çocukların çoğunda, hücre çekirdeğini bir arada tutan lamin A (LMNA) isimli proteini kodlayan gen üzerinde bir mutasyon vardır. Bu gen ve üretilen protein aynı zamanda progerin olarak da bilinir. Progerin (Lamin A) proteini hücrelerde bulunan çekirdeğin şeklini belirlemede önemli bir rol oynar. Çekirdeği saran zarın temel bir iskele (destekleyici) bileşenidir. Progeriada görülen kusurlu proteinin, çekirdeği dengesiz hale getirdiği düşünülmektedir. Hücre çekirdeğindeki bu kararsızlık, hücrelerin genç yaşta ölme ihtimalini arttırır ve progeria semptomlarına yol açar. Araştırmacılar, hücre çekirdeğindeki bu değişikliklerin sendromun karakteristik özelliklerine nasıl yol açtığını belirlemek için halen çalışmalar yapmaktadır.
Progeria sendromu, otozomal dominant bir durum olarak kabul edilir. Bu, bozukluğun ortaya çıkması için her hücrede bulunan genin sadece bir kopyasının mutasyona uğramış olmasının yeterli olduğunu gösterir. Durum, genellikle LMNA genindeki yeni bir mutasyonlardan kaynaklanır ve hemen hemen her zaman aile öyküsü olmayan kişilerde ortaya çıkar. Bununla birlikte ailede erken yaşlanma hastalığı olan çiftlerde progeria hastası çocuk sahibi olma riskinde anlamlı bir artış söz konusudur.
Erken Yaşlanma Hastalığı (Progeria) Belirtileri Nelerdir?
Erken yaşlanma hastalığı olan çocukların çoğu doğduklarında sağlıklı görünür; ancak ilk yıllarında hastalık belirtileri görülmeye başlar. Bu çocuklar 10 ila 24 aylık olduklarında, yaşlanma hızlanmaya başlar. Erken yaşlanma hastalığı olan bebekler normal şekilde büyümez veya kilo almazlar. Bu çocuklarda aşağıdakileri içeren fiziksel özellikler gelişir:
Kafa çapları normalden büyüktür.
Gözler normalden büyüktür.
Alt çene küçüktür.
Burunları gaga şeklinde ve daha ince görünümdedir.
Kulaklarında belirginlik dikkat çeker.
Ciltten toplardamarlar görülebilir.
Yavaş ve anormal diş gelişimi vardır.
Sesleri daha tiz bir tona sahiptir.
Zaman içinde vücut yağ ve kas dokusu kaybı olur.
Kaş, kirpikler ve saçlarda kayıp vardır.
Eklemlerinde sertlik ve sınırlı hareket alanı vardır.
Kalça çıkığı riski artmıştır.
Dar, kırışmış veya çökmüş bir yüz yapıları vardır.
Deri yaşıdır ve cilt bağ dokusu sertleşmiştir.
Progeria hastası çocuklar büyüdükçe, kemik kaybı, damar sertliği ve kalp rahatsızlığı gibi 50 yaş ve üzeri insanlarda görülen problemleri yaşar. Genellikle kalp krizi veya inme nedeniyle ölürler. Çünkü ölümcül kalp komplikasyonları ve yüksek inme riskinde önemli bir artış söz konusudur. Testlerde ayrıca insülin direnciyle ilişkili bulgular tespit edilebilir. Bununla birlikte kan kolesterol ve trigliserit seviyeleri sıklıkla normal olarak saptanır. Erken yaşlanma hastalığı, bir çocuğun zekasını veya beyin gelişimini etkilemez. Bu çocuklar ayrıca diğer çocuklardan daha fazla enfeksiyon riski taşımazlar. Motor beceriler etkilenmemiştir ve bu nedenle rahatsızlığı olan çocuklar eklem problemi yaşamıyorsa normal olarak oturabilir, ayakta durabilir ve yürüyebilir.
Erken Yaşlanma Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?
Hastalığa bağlı semptomlar çok belirgin olduğu için muhtemelen çocuk doktoru rutin muayene sırasında hastalığı fark eder. Ebeveynler çocuklarında progeria belirtileri gibi görülen değişiklikler fark ettiklerinde mutlaka aile hekimi ya da çocuk doktoruyla bu durumu konuşmalıdır. Doktor; fizik muayene, işitme ve görme testi, nabız ve kan basıncı ölçümü yaparak ve çocuğun boy ve kilosunu aynı yaşta olan diğer çocuklarla karşılaştırarak değerlendirmede bulunur. Doktor, muayeneden sonra erken yaşlanma hastalığından şüphelenirse, tanıyı teyit etmek için genetik test isteyecektir.
Progeria Hastalığı Tedavisi Nasıl Yapılır?
Hastalığın kesin bir tedavisi yoktur. Yeni tedaviler için çeşitli araştırmalar halen devam etmektedir. Lonafarnib isimli ilaç beklenen ortalama yaşam süresini 1-2 yıl kadar uzatmaya yardımcı olabilir. Bu ilaç normalde kanser tedavisinde kullanılır. Yapılan çalışmalarda progerialı çocuklarda baş ağrısı, inme ve geçici iskemik atak sıklığını azalttığı gösterilmiştir. Bununla birlikte hastalığın tedavisi temel olarak fizik tedavi ve ergoterapi uygulamalarından oluşur. Ergoterapi, kişinin günlük aktivitelere katılımını sağlamak amacıyla yapılan destek uygulamalardır. Hastalarda sık rastlanan eklem sertliği veya kalça problemleri için fizik tedavi uygulamaları çocuğun daha rahat hareket etmesine yardımcı olabilir. Bazı çocuklarda damar sertliği ve tıkanıklığı için koroner baypas ameliyatı veya kalp hastalığının ilerlemesini yavaşlatmak için anjiyoplasti yapılması gerekli olabilir.
Progerialı çocuklarda susuz kalma ihtimalinin daha yüksek olması nedeniyle özellikle hasta oldukları dönemlerde ya da sıcak havalarda bol miktarda sıvı alımı büyük önem taşır. Az ve sık öğünler, sindirim problemlerinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Yastıklı ayakkabı veya ayakkabı içine yerleştirilen ek parçalar ayaklarla ilgili rahatsızlıkları hafifletebilir ve çocuğu oynamaya ve aktif kalmaya teşvik edebilir.
Progeria Benzeri Hastalıklar
Progeriaya benzer özellikler gösteren başka hastalıklar da vardır. Bunlardan Wiedemann-Rautenstrauch sendromu ve werner sendromu, kalıtsal olarak aktarılma eğilimi gösterir. Bu nadir sendromlardan her ikisi de hızlı yaşlanmaya yol açarak beklenen yaşam süresinde kısalmaya neden olur. Yenidoğan progeroid sendromu olarak da bilinen Wiedemann-Rautenstrauch sendromunda (WRS), doğumdan önce ve doğumda yaşlılık belirtileri vardır. Werner sendromu ise, gençlik dönemine kadar herhangi belirti vermez ve “yetişkin progeria” olarak da bilinir. Werner sendromunda ortalama yaşam süresi 40-50 yaş gibi daha uzundur.
Kaynakça:
https://rarediseases.org/rare-diseases/hutchinson-gilford-progeria/
https://www.medicalnewstoday.com/articles/146746.php
https://www.webmd.com/children/progeria
https://ghr.nlm.nih.gov/condition/hutchinson-gilford-progeria-syndrome
https://www.progeriaresearch.org/about-progeria/
